Historia
Leżajsk jest jednym z najstarszych miast Polski południowo-wschodniej. Pierwsza udokumentowana historycznie wzmianka o Leżajsku pochodzi z 1354. Wtedy to Kazimierz Wielki nadał Janowi Pakosławowi ze Stróżysk - "miasto Rzeszów z okolicą po Dąbrowę na północy, Czudec na zachodzie i wieś Leżajsk na wschodzie".
Przez cały wiek XIV Leżajsk należał do dóbr królewskich zgrupowanych w północno-wchodniej części województwa ruskiego w ówczesnym powiecie krzeszowskim. W 28.12.1397 roku Leżajsk otrzymał prawa miejskie z rąk Władysława Jagiełły. Jednocześnie król nadał szereg innych przywilejów pozwalających szybko rozwijać się miastu. Od 1424 Leżajsk roku stał się siedzibą starostwa założonego przez Spytka Jarosławskiego herbu Leliwa, starostę generalnego ruskiego, późniejszego wojewodę sandomierskiego i krakowskiego, regenta Królestwa Polskiego w 1506 r.
Początkowy okres w dziejach miasta i całej królewszczyzny był związany z rodem Jarosławskich herbu Leliwa, który otrzymał tą królewszczyznę w 100-letnią dzierżawę.
Postępujący rozwój miasta był hamowany przez wyniszczające najazdy Tatarów i Wołochów począwszy od końca XV w. W związku z tym Jagiellonowie - Aleksander i Zygmunt I Stary - wspomagali gospodarczo miasto nadając mu kolejne przywileje i zwalniając okresowo od niektórych ciężarów. Najdotkliwszy w skutkach i decydujący o dalszych losach miasta okazał się najazd Tatarów w 1524 r. Zostało ono wtedy zupełnie zniszczone a ludność zabrana w jasyr. Po tych tragicznych wydarzeniach król Zygmunt I Stary wydał we Lwowie 23.09.1524 r. dokument, mocą którego przeniósł Leżajsk znad Sanu na dzisiejsze, bardziej obronne miejsce, oddalone od poprzedniego o ok. 5 km w kierunku południowo-zachodnim nadając mu jednocześnie nową nazwę: Leżajsk Zygmuntowski. Akt ten stanowił ponowną lokację miasta na prawie magdeburskim i wraz z dogodnym położeniem na szlaku krzyżujących się dróg handlowych dał podstawę do ponownego rozwoju rzemiosła i handlu. 11 marca 1525 Zygmunt I Stary wydaje kolejny przywilej w którym: „nadaje gminie miejskiej Leżajska Zygmuntowskiego - z powodu strat poniesionych podczas najazdu tatarskiego - plac, gdzie znajdował się spalony w ubiegłym roku przez Tatarów Stary Leżajsk, wraz z pastwiskami, łąkami, stawem, czynsz z ratusza oraz od różnych kramów, które zezwala wybudować pod ratuszem i zatwierdza od dawna przez gminę posiadany przewóz na rzece San; radzie miejskiej nadaje postrzygalnię (sukna) i wagę; zabrania wreszcie szynkować piwo lub inne trunki na miejscu, gdzie znajdował się Stary Leżajsk.” (Oryginał dokumentu znajduje się Bibliotece PAN w Krakowie).
Rozwój miasta był wspierany zarówno przez Starostę Leżajskiego Krzysztofa Szydłowieckiego herbu Odrowąż - Kanclerza Wielkiego Koronnego, a także przez Króla Zygmunta Augusta wydającego szereg kolejnych przywilejów dla miasta i jego mieszkańców.
Przeniesienie miasta na nowe miejsce przez króla Zygmunta I Starego i przywileje zagwarantowane jego mieszkańcom wpłynęły na szybki rozwój miasta. Licząc w 1578 r. 1120 mieszkańców i około 50 warsztatów rzemieślniczych, posiadając prawo składowania towarów oraz spławiania ich Sanem, rozwijając handel zbożem, futrami, wytwarzaniem doskonałego sukna miasto stało się głośnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym. Był to okres największego rozkwitu Leżajska.
Okresem niepomyślnym dla rozwoju Leżajska były najazdy Szwedów w latach 1655-56. Przemarsze i grabieże obcych wojsk zrujnowały gospodarkę miejską.
W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Leżajsk przeszedł pod panowanie austriackie, a ostatni Starosta Leżajski Józef Potocki uzyskawszy zgodę władz zaborczych przeniósł siedzibę starostwa do Łańcuta.
W 1809 r. wojska Księstwa Warszawskiego dowodzone przez księcia Józefa Poniatowskiego na krótko wkraczają do miasta, jednak miastem zawładnęli ponownie Austriacy. Odtąd Leżajsk stał się prowincjonalnym miasteczkiem bez większego znaczenia gospodarczego. W gospodarce miejskiej dominowała produkcja rzemieślnicza.
Ważne znaczenie miało dla Leżajska wybudowanie w latach 1896-1900 linii kolejowej łączącej Leżajsk z Przeworskiem i Rozwadowem.
I wojna światowa i związane z nią bitwy nad Sanem, przeprawy wojsk austriackich, rosyjskich i niemieckich - pociągnęła za sobą pożary, zniszczenia i śmierć wielu mieszkańców. Również i II wojna światowa przyniosła miastu znaczne straty. 28 maja 1943 r. dokonano pacyfikacji miasta. W jej wyniku rozstrzelanych zostało 28 mieszkańców miasta w wąwozie podmiejskim, 10 osób zginęło w trakcie pacyfikacji a 9 zamordowano w siedzibie Gestapo w Jarosławiu bądź w obozach koncentracyjnych.. Obecnie zarówno nazwa ulicy jak i pomnik upamiętnia to wydarzenie. Corocznie w miejscu straceń odbywają się uroczystości patriotyczno-religijne z udziałem władz miasta i kombatantów.
Na przełomie lat 40-tych i 50-tych XX wieku doszło w Leżajsku do zbudowania nowych zakładów pracy. W 1954 r. przeprowadzono elektryfikację miasta, a w dwa lata później Leżajsk podniesiono do rangi miasta powiatowego. W roku 1955 rozpoczęto budowę pierwszego, większego zakładu przemysłowego - Wytwórni Tytoniu Przemysłowego. Wytwórnia ta nie tylko stworzyła nowe miejsca pracy, ale zaktywizowała gospodarczo poprzez kontraktację upraw tytoniowych okolicznych mieszkańców. Podtrzymaniem rzemieślniczych tradycji zajęły się Spółdzielnia Artystyczna Wyrobów Tkackich oraz Spółdzielnia Przemysłu Ludowego i Artystycznego "Cepelia".
W 1962 r. oddano do eksploatacji Zakłady Silikatowe. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych wzniesiono w Leżajsku Fabrykę Maszyn, ZPOW "Hortex" (obecnie po prywatyzacji ZPOW "HORTINO"), Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Mewa" oraz uruchomiono Browar.
Obok nich powstało szereg mniejszych przedsiębiorstw tj. ZKS Instal" Zakłady Elektrotechniki Motoryzacyjnej "Polmo", Przedsiębiorstwo "Las". Wraz z rozwojem przemysłu rozwijała się infrastruktura społeczna i techniczna oraz wszystkie formy budownictwa mieszkaniowego. Wybudowano osiedle mieszkaniowe wielorodzinne przy ul. Mickiewicza oraz kilka osiedli domków jednorodzinnych. Osiedle wielorodzinne stało się drugim centrum miasta - w jego rejonie mieszczą się: Miejskie Centrum Kultury, Urząd Rejonowy, banki, szkoły, przedszkola oraz sieć placówek handlowo-usługowych.
W latach osiemdziesiątych oddano do użytku Szpital Miejski wraz z przychodnią specjalistyczną. Wybudowano także oczyszczalnię ścieków (obecnie już po rozbudowie i modernizacji), miejskie kolektory sanitarne, sieć gazową, wodociągową.
Lata dziewięćdziesiąte to również rozbudowa łączności telefonicznej. Początkowo uruchomienie "radiolinii" i uzyskanie dostępu automatycznego do świata, a następnie (po położeniu światłowodów) budowa nowoczesnej, cyfrowej centrali telefonicznej. W wyniku tych działań Leżajsk stał się miastem w którym telefon ma każda rodzina i nie ma kłopotu z instalacją nowych.
Mapa Leżajska z 1853 r.
Wyszukiwarka dokumentów archiwalnych – proszę wpisać w pole szukaj - Leżajsk
